GURE INGURUNEA
Garai elizatea landa-eremuko herri txiki bat da, Durangaldeko eskualdearen iparraldean dagoena. Udalerri horri Durangaldeko balkoia esaten zaio, goialdean eta Oiz mendiaren magalean baitago. Garaitik eskualde osoaren edertasuna mirets dezakegu bere distira osoan, Durangaldeko haitzak eta Aramotz mendilerroa miretsiz, Anbototik barrena.
Garaik lur-eremu zabala du, baina herrigunea oso txikia da. Garaiko paisaian larre-zelaiak eta basoak dira nagusi. Herriko baserriek nortasunez definitzen dute paisaia. Nekazaritza- eta abeltzaintza-ustiapenak egiten jarraitzen duten baserri horietan, Euskal Herriko landa-eremuetako paisaia berezia zaintzen eta mantentzen laguntzen dute.
Garai, Durangaldeko elizateen jatorria, Bizkaiko Lur Lauaren jatorriarekin lotzen da. Garai Erdi Arotik Durangoko Merindadekoa izan zen, eta bertako Batzarretan 6. eserlekua zuen.
Garai bi auzunetan banatuta dago: San Juan eta San Migel. San Migel auzunea Garaiko herrigunea da, eta bertan daude udaletxea, elizak eta interes historikoa duten hainbat etxe.
Garai bisitatzen badugu, bertako lasaitasunaz, ikuspegiez eta paisaien edertasunaz gain, San Joan Bataiatzailea eta San Migel elizak ere ikusiko ditugu, biak XVI. mendekoak. Garaiko udaletxea ere topatuko dugu, XVIII. mendeko arkudun harrizko baserria.
Herrigunetik Goiuria auzorantz irtenda, XII. mendeko Momoitioko San Joan ermita bisitatu ahal izango dugu. Ermita horren ondoan Erdi Aroko antzinako nekropoli bat dago. Nekropoli honetan, ermitaren inguruan jarri diren IX. eta X. mendeetako hilarri batzuk berreskuratu dira.
Garaitik paseatuz gero, Santa Katalina baseliza (K. a. XVIII); Trumoitte Castro, Kristoren aurreko lehen milurtekoaren bigarren erdian datatutako esparru gotortu baten hondakinak; Garatikua jauregia (s. XVI); eta Etxeitaren arte ikusgarria, tradizioaren arabera bere adarren babesean 300 ardi baino gehiagori aterpea emateko gai dena.
Gainera, Garaiko auzoetan zehar ibilaldi atseginez gozatu ahal izango dugu landa paisaiaz, faunaz, floraz eta ehun urtetik gorako baserri ugariez gozatuz.
Auzo eta ermita bakoitzak bere jaiak ditu Garain, baina herriko jaiak uztailean izaten dira, Santiago egunaren inguruan. Garaiko biztanleak beren folklorearen eta tradizioen zaindari leialak dira. Santiago egunean, uztailak 25, Garai plazan herriko gazteek Ezpatadantza, Gernikako Arbola dantza, Dantzari dantza, Agintariena eta Ikurrin dantza dantzatzen dituzte.
Durangaldeko paisaiarik zoragarrienetako bat osatzen du Garaik. Izan ere, Ramon eta Valentin Zubiaurre anaiek, aita Garaikoa zutenek, Garaiko familiaren etxean izan zuten pintura-estudioa. Anaia hauek pintura kostunbrista landu zuten, Garain beren udako euskal gaiak, eszenak eta paisaiak ugarituz. Garai inspirazio iturri handia izan zen Zubiaurre anaientzat.